Προβλήματα συμπεριφοράς

Όλα τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν, μερικές φορές, προβλήματα συμπεριφοράς, δείχνοντας ανυπακοή, εκνευρισμό, συναισθηματική ένταση ή και λεκτική επιθετικότητα, με παραβίαση των κανόνων συμπεριφοράς που υιοθετούνται από την οικογένειά τους ή/και το κοινωνικό σύστημα στο οποίο ζουν. Τα προβλήματα συμπεριφοράς συχνά προσδιορίζονται από το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο βρίσκεται το νεαρό άτομο.

Νήπια

Νήπια ηλικίας 2-5 ετών μπορεί να μη συνεργάζονται και ν’ αντιδρούν έντονα, στην προσδοκία των γονιών τους ν’ ανταποκριθούν σε απλές απαιτήσεις τους, πχ να τελειώσουν το φαγητό τους στην ώρα του, να μαζέψουν τα παιχνίδια με τα οποία έπαιζαν, να πάνε στο κρεβάτι για ύπνο όταν πρέπει. Μπορεί να φωνάξουν, να τσιρίζουν, να πετάξουν πράγματα γύρω τους, να κυλιστούν στο πάτωμα φωνάζοντας, επειδή δε θέλουν να συμμορφωθούν. Η συμπεριφορά τους αυτή οφείλεται στη γνωστική και συναισθηματική τους ανωριμότητα, το χαρακτήρα τους, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο οι αντιδράσεις τους αντιμετωπίζονται από τους γονείς. Έτσι, αν οι γονείς είναι ασυνεπείς ή χειρίζονται επιθετικά τις προκλητικές συμπεριφορές των παιδιών τους, καταλήγουν να τις δυναμιτίζουν αντί να τις κατευνάζουν.

Οι προβληματικές συμπεριφορές μπορεί να βελτιωθούν από μόνες τους μερικές φορές. Αυτό προϋποθέτει ότι οι γονείς θα καταφέρουν να τις αγνοήσουν και να παραμείνουν ήρεμοι στις προσδοκίες τους, όταν ανταποκρίνονται στις συμπεριφορές των παιδιών. Αν όμως οι συμπεριφορές επιμένουν και προκαλούν σημαντικές δυσκολίες στην καθημερινή ζωή, χρειάζεται η παρέμβαση ειδικού. Ο ρόλος του είναι απαραίτητος, είτε για να στηρίξει τους γονείς στα καθήκοντά τους, είτε για ν’ αποκλεισθούν τυχόν συναισθηματικά προβλήματα στο παιδί. Τα τελευταία μπορεί να σχετίζονται με διαταραχή στο οικογενειακό περιβάλλον (πχ αντιπαλότητα μεταξύ των γονιών, γέννηση νέου μωρού στην οικογένεια, δυσχερής συναισθηματικός δεσμός γονέα-παιδιού κ.α.)

Παιδιά και έφηβοι

Προβλήματα συμπεριφοράς σε μεγαλύτερα παιδιά και εφήβους μπορεί να οφείλονται σε συναισθηματικές αντιδράσεις και διαταραχές από ψυχοπιεστικούς παράγοντες ,είτε μέσα στη οικογένεια, είτε στο περιβάλλον εκτός (σχολικές δυσκολίες, bullying, δυσκολίες στις σχέσεις με φίλους κ.α.). Η εκδήλωση τους συνοδεύεται συνήθως από ευερεθιστότητα, επιθετικότητα ή απομόνωση. Στους εφήβους ιδιαίτερα, προβλήματα συμπεριφοράς καθώς μεγαλώνουν, σχετίζονται με προσπάθειές τους ν’ αποκτήσουν έλεγχο στις επιλογές τους ή στην ανάπτυξη της ανεξαρτησίας τους. Οι προσπάθειες αυτές μπορεί να μην είναι απαραίτητα προβληματικές, δεδομένου ότι προετοιμάζουν σταδιακά το νεαρό άτομο να μπορεί να αυτενεργεί στη ζωή. Ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς θ’ αντιμετωπίσουν τις συμπεριφορές αυτές, καθορίζει συχνά την έκβασή τους,  αν δηλαδή θα οδηγήσει σε επιδείνωση ή σε βελτίωση τους.

Μερικές φορές, εκδηλώσεις διαταραγμένων συμπεριφορών οφείλονται σε χρήση ουσιών, στην οποία επιδίδεται το νεαρό άτομο. Σημαντική, ως προς την εμφάνισή τους, είναι και η αρνητική επιρροή της παρέας τους, η οποία μπορεί να πρεσβεύει την ολοκληρωτική απόρριψη εξουσίας, κάτι που συχνά ταυτίζεται, στα μάτια του, με τους γονείς.

Όταν η προβληματική συμπεριφορά παίρνει μεγαλύτερες διαστάσεις, ώστε το νεαρό άτομο να γίνεται βίαιο, να κλέβει ή να λέει ψέματα, ν’ απουσιάζει από το σχολείο χωρίς ουσιαστικό λόγο, να μένει έξω μέχρι αργά το βράδυ και να κάνει χρήση ουσιών ή αλκοόλ, ονομάζεται διαταραχή διαγωγής. Η σοβαρότητά και οι συνέπειές της είναι μεγαλύτερες. Η ποιότητα ζωής, η ανάπτυξη και η πρόοδος του νεαρού ατόμου επηρεάζεται αρνητικά, όπως επηρεάζεται και η ζωή της οικογένειάς του, αλλά και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο κινείται (σχολείο, φιλίες). Οι διαταραχή διαγωγής, στις περισσότερες περιπτώσεις, απαιτεί εξειδικευμένη βοήθεια προς το παιδί και τους γονείς.